De Nederlandse vertaling van bo­ven­ge­noem­de Pdf.

Monumentenzorg
Vernieuwing van het Die­len­huis aan de Spie­gel­berg 48a
Het Dielenhaus aan de Spie­gel­berg 48a werd tot in de ne­gen­ti­ger ja­ren ge­bruikt als graan­schuur. Graan was reeds in ten tij­de van de Han­ze een van de be­lan­grijk­ste han­dels­wa­ren en het is een goed be­waar­baar le­vens­mid­del, de ba­sis van de voe­ding in vre­des-, oor­logs- en cri­ses­tij­den. De kel­ders van veel Die­len­hui­zen, dus ook Spie­gel­berg 48a, had­den een aan­slui­ting op de wa­ter­voor­zie­ning die ook het brou­wen van bier mo­ge­lijk maak­te, dat als ex­tra han­dels­goed aan de eco­no­mi­sche ont­wik­ke­ling van de stad bij­droeg.
In het ka­der van de her­stel­voor­be­rei­din­gen, kwam bij on­der­zoek naar de bouw­ge­schie­de­nis en het on­der­zoek voor de res­tau­ra­tie naar vo­ren dat de ge­bruiks­ge­schie­de­nis van dit ge­bouw niet con­ti­nu ver­liep, maar gro­te on­der­bre­kin­gen ver­toont. Die voor de op­knap­beurt ge­von­den op­slag­si­tu­a­tie toon­de aan dat er in het mid­den 19e eeuw (rond 1858) in­grij­pen­de ver­nieu­win­gen plaats­von­den en er hout­con­struc­ties en op­slag­vloe­ren zijn aan­ge­bracht.
Het als zelf­stan­di­ge ruim­te bin­nen de Die­le be­staan­de kan­toor met meer­kleu­ri­ge or­na­men­teel ge­schil­der­de pla­fond­bal­ken (da­te­rend uit 1594) werd tij­dens de­ze ver­an­de­ring ten gun­ste van de op­slag­func­tie ver­wij­derd. Een toe­ge­voeg­de vloer in de vroe­ger cir­ca vijf me­ter ho­ge Die­le ver­min­der­de de hoog­te van de be­ga­ne grond aan­zien­lijk.
Wat de bouw­ge­schie­de­nis be­treft blij­ven on­danks uit­ge­breid res­tau­ra­to­risch on­der­zoek door de op­dracht­ge­ver en een daar­mee sa­men­val­len­de om­vang­rij­ke Den­dro­chro­no­lo­gie** toch nog eni­ge vra­gen on­be­ant­woord.
Het oudste vastgestelde hout (geen her­ge­bruik) stamt uit de twee­de helft van de 16e eeuw. De op de ge­vel aan­ge­brach­te da­tum 1664 wijst daar­om waar­schijn­lijk en­kel op een in­grij­pen­de ver­an­de­ring aan een reeds be­staan­de bouw­werk.
Nog ouder zijn de bij­na vol­le­dig be­waard ge­ble­ven mid­del­eeuw­se brand­muren, die toen­ter­tijd in over­een­stem­ming wa­ren met de lü­bi­sche bouw­wet­ge­ving** en als ge­za­men­lij­ke bui­ten­wand met de bu­ren ge­bruikt werd.
Om­vang­rij­ke roet­aan­slag op de bin­nen­mu­ren duidt op een ver­schei­den­heid aan eco­no­misch ge­bruik, maar niet op een brand. Zo­wel voor het vroe­ge­re kan­toor als ook voor de voor­ma­li­ge op­slag­ver­die­ping kan men een op­mer­ke­lij­ke ruim­te-in­de­ling met be­schil­der­de pla­fond­bal­ken en muur­schil­de­rin­gen met een waar­schijn­lijk uit de 17e eeuw stam­men­de kleur­ver­sie vast­stel­len.
Ver­ba­zing­wek­kend zijn de ont­dek­te dik­ke la­gen gips, die in de toe­slag­stof­fen** ook het ge­bruik van ge­kleur­de glas­splin­ters laat zien. Dat kan men vast­stel­len op een op­per­vlak van en­ke­le vier­kan­te me­ters.
Ook de rijk gestruc­tu­reer­de straat­ge­vel met sier­ban­den van ge­le bak­ste­nen in een ro­de om­ge­ving, die bij de eer­ste zol­der ver­dwijnt, leidt tot bouw­his­to­ri­sche raad­se­len. Zo stond die bak­steen­ge­vel tot in het eer­ste kwart van de 20e eeuw zon­der ge­voegd** te zijn. In 1858 werd dit al­leen weg­ge­werkt met een ro­de dek­laag als nood­op­los­sing. Aan het be­gin van de 20e eeuw werd een don­ker­grijs ge­schil­der­de re­pa­ra­tie voe­ging aan­ge­bracht.
In de loop van deze res­tau­ra­tie moest de­ze voe­gen­re­pa­ra­tie, we­gens de he­den de­so­la­te toe­stand er­van (na bij­na hon­derd jaar), ver­van­gen wor­den.
De herstelvoegen werd met een aan­ge­pas­te kalk­mor­tel uit­ge­voerd, naast een uit­ge­brei­de uit­ruil van ver­gaan­de bak­ste­nen en toe­voe­ging van res­tau­ra­tie­mor­tel. De nu uit­ge­voer­de half­dek­ken­de ro­de kleur wordt toe­ge­past op grond van het aan­zicht van 1858, waar­van de kleur­stel­ling vast­ge­steld kon wor­den.
De kleur van de lui­ken en poort­uit­spa­ring is ge­ba­seerd op his­to­risch kleur­on­der­zoek. De wind­wij­zer die de ge­vel be­kroont, werd ge­re­con­stru­eerd op ba­sis van het ori­gi­neel dat in het ob­ject werd ge­von­den (zwaar be­scha­digd door cor­ro­sie en ko­gel­ga­ten).
In de loop van de re­no­va­tie krijgt het ge­bouw een ge­heel nieu­we be­stem­ming: aan de bin­nen­plaats wordt op de be­ga­ne grond een res­tau­ra­tie­ate­lier ge­plaatst. In het mid­den van het ge­bouw wordt de oor­spron­ke­lij­ke Die­le-si­tu­a­tie van de vloer met de vijf me­ter ho­ge ka­mer her­steld. De door­gaan­de ruim­te en vi­su­e­le as van­af de straat­in­gang door de Die­le naar de bin­nen­plaats blijft be­staan. De re­la­tief la­ge op­slag­ver­die­ping / ma­ga­zijn­ver­die­ping blijft on­ge­bruikt of kan tij­de­lijk wor­den ge­bruikt voor ten­toon­stel­lings­doel­ein­den.
Naast een zol­der­ap­par­te­ment voor de ei­ge­naar zijn er twee klei­ne­re be­drijfs­ap­par­te­men­ten aan de straat­zij­de op de be­ga­ne grond en de mez­za­ni­ne** voorbereid.
Voor het door de bouw­heer Mi­cha­el Lan­ge ge­lei­de res­tau­ra­tie­be­drijf met de hoofd­ves­ti­ging Schloss Kau­fun­gen** in Sak­sen zal het Die­len­huis op Spie­gel­berg 48a in Wis­mar het nieu­we re­pre­sen­ta­tie­ve ob­ject zijn voor zijn reeds tal­rij­ke erf­goed-ge­re­la­teer­de ac­ti­vi­tei­ten in Noord-Duits­land.
Ste­den­bouw­kun­dig is het ge­bouw “Spie­gel­berg 48a” is van groot be­lang, want het is een van de wei­ni­ge over­ge­ble­ven Die­len­hui­zen van de­ze straat die dicht bij de Wa­ter­poort en de Ou­de Ha­ven zijn ge­le­gen en ze zijn dus au­then­tiek in het tra­di­ti­o­ne­le his­to­ri­sche stads­beeld.
Door de geënga­geer­de bouw­heer, die als ge­di­plo­meer­de res­tau­ra­teur zijn ei­gen ex­per­ti­se in­bracht, kon met de on­der­steu­ning van stads­ont­wik­ke­lings­fond­sen dus een mo­nu­men­taal sie­raad in het ou­de cen­trum van Wis­mar op­ge­knapt wor­den en met een toe­kom­sti­ge nieu­we toe­pas­sing in ge­bruik wor­den ge­no­men.
Op de Open Monumenten­dag op 10 sep­tem­ber 2017 is het mo­ge­lijk om in­zicht te krij­gen in de lo­pen­de re­no­va­tie van het mo­nu­ment on­der lei­ding van de bouw­heer.
Eckhard Klopp,
Bouwkantoor van de Han­ze­stad Wis­mar.

Noten

Dendrochronologie. Dendrochrono­lo­gie of jaar­ring­en­on­der­zoek is de we­ten­schaps­dis­ci­pli­ne die zich be­zig­houdt met het da­te­ren van hou­ten voor­wer­pen of ar­che­o­lo­gi­sche vond­sten aan de hand van in de voor­wer­pen her­ken­ba­re groei­rin­gen.
Wikipedia: Dendrochronologie.

Retour: Dendrochronologie.

Diele, die. (Duits.) Betekenis­sen: [3] Ar­chi­tec­tuur: in een Noord­duits boe­ren­huis en een Noord­duit­se par­ti­cu­lie­re wo­ning de be­lang­rijk­ste en meest­al de groot­ste, op de be­ga­ne grond ge­le­gen, ruim­te, die als keu­ken, woon­ka­mer, of in an­de­re ge­val­len ook als werk­plaats of win­kel dient.
(Bron: Wiktionary: Diele. Bedeutun­gen: [3] Ar­chi­tek­tur: im nord­deut­schen Bau­ern­haus und nord­deut­schen Bür­ger­haus der wich­tig­ste und meist größ­te, zu ebe­ner Er­de ge­le­ge­ne Raum, wel­cher als Kü­che, Wohn­raum, ge­ge­be­nen­falls auch als Werk­statt und Ver­kaufs­raum dient.)
Website: Diele in einem Haus in Lübeck: (Fleisch­hau­er­stra­ße 79). Voor­beeld van de en­tree van een Die­len­haus in de stad Lü­beck. (De be­ge­lei­den­de tekst is in het Duits).
Wiktionary: Diele in einem Haus in Lübeck. Hetzelfde Die­len­haus in de Fleisch­hau­er­stra­ße 79, maar een an­de­re fo­to.
Pdf: Dielenhaus. (Taal: Engels. Blad­zij­de 49 en 50: een schets / sche­ma en een be­schrij­ving van een Die­len­haus.)

Retour: Dielenhaus.

Lübische bouwwetgeving. Wis­mar was on­der­deel van de Han­ze en in de Han­ze­ste­den gol­den de bouw­voor­schrif­ten uit Lü­beck als wet. Die voor­za­gen in bouw­wij­zen die het brand­ge­vaar aan­zien­lijk ver­min­der­den.
Wikipedia: Lübecker Baurecht (Duits).

Retour: Lübische bouwwetgeving.

Mezzanino. Ook: mez­za­ni­ne, tus­sen­vloer; soms: in­steek­ver­die­ping. De mez­za­ni­no is de la­ge, hal­ve of tus­sen­ver­die­ping:
– meestal tus­sen de be­ga­ne grond en de eer­ste ver­die­ping van een ge­bouw, maar soms tus­sen an­de­re ver­die­pin­gen (ook: en­tre­sol); vaak een bal­kon met wat meu­bels, soms gro­ter met ka­mers die er­op uit­ko­men
– direct onder de dak­lijn; in dit ge­val vaak voor­zien van klei­ne lig­gen­de recht­hoe­ki­ge, ova­le of vier­kan­te ven­ster­lich­ten (Re­nais­san­ce en later; ook: at­tiek­ver­die­ping).
Bij een mezzanino is de ver­die­ping het be­lang­rijkst, bij een vi­de de open ruim­te.
(Bron van deze uitleg: Joost de Vree. Joostdevree.nl is een en­cy­clo­pe­die met on­der­wer­pen uit ar­chi­tec­tuur, bouw­kun­de en an­de­re bouw­ge­re­la­teer­de za­ken. [Zeer in­te­res­sant!])

Retour: Mezzanine.

Schloss Kaufungen. Restauratieatelier. Dit res­tau­ra­tie­ate­lier voert / voer­de de res­tau­ra­tie uit van het Die­len­haus Spie­gel­berg 48a te Wis­mar.
Website: Schloss Kaufungen.

Retour: Schloss Kaufungen.

Toeslagstoffen. Toeslagmaterialen, toe­slag­stof­fen.
Toe­slag­stof­fen zijn ma­te­ri­alen die aan een ba­sis­ma­te­ri­aal wor­den toe­ge­voegd om bij­voor­beeld een be­ter ge­heel te ma­ken, hol­le ruim­ten te vul­len waar­door de sterk­te toe­neemt, of om ruim­ten met min­der mas­sa te creë­ren.
Meestal worden onder toe­slag­stof­fen ver­staan de stof­fen die sa­men met wa­ter en ce­ment het uit­ein­de­lij­ke be­ton vor­men. Meest­al zijn toe­slag­stof­fen steen­ach­tig (mi­ne­raal). Ze vor­men het groot­ste deel van het be­ton en ne­men de mees­te druk­krach­ten op. Toe­slag­stof­fen ne­men (in prin­ci­pe) zelf niet deel aan de che­mi­sche re­ac­tie die hy­dra­ta­tie heet.
(Bron van deze uitleg: Joost de Vree. Joostdevree.nl is een en­cy­clo­pe­die met on­der­wer­pen uit ar­chi­tec­tuur, bouw­kun­de en an­de­re bouw­ge­re­la­teer­de za­ken. [Zeer in­te­res­sant!])

Retour: Toeslagstoffen.

Voeg. Ook: voeg­werk. De voeg is het meest­al zicht­ba­re deel van de met­sel­spe­cie of lijm tus­sen bak­ste­nen. Ook wan­neer sprake is van te­gels of an­de­re ma­te­ri­alen die niet di­rect te­gen el­kaar wor­den ge­legd, heet het me­dium een voeg.
Een gebruikelijke voeg wordt ver­vaar­digd door de met­sel­mor­tel bij het aan­druk­ken van de bak­steen niet tus­sen de bak­ste­nen uit te la­ten ko­men en de met­sel­mor­tel uit te krab­ben met een diep­te ge­lijk aan de hoog­te van de voeg. In een la­ter sta­dium werkt de voe­ger (niet per se de met­se­laar) met voeg­mor­tel de voeg af in de ge­wens­te vorm. De voe­ger ver­mijdt dat er een le­ge ruim­te on­staat tus­sen met­sel­werk en voeg­mor­tel, om­dat in die ruim­te zich wa­ter kan op­ho­pen (waar­door de bak­ste­nen na een re­gen­bui min­der snel dro­gen en bij vorst de voeg kan bar­sten).
(Bron van deze uitleg: Joost de Vree. Joostdevree.nl is een en­cy­clo­pe­die met on­der­wer­pen uit ar­chi­tec­tuur, bouw­kun­de en an­de­re bouw­ge­re­la­teer­de za­ken. [Zeer in­te­res­sant!])

Retour: Voeg.

De Duitse tekst van bovengenoemde Pdf.

Das Dielenhaus am Spie­gel­berg 48a wur­de bis in die 1990­er-Jah­re als Ge­trei­de­spei­cher ge­nutzt. Ge­trei­de war be­reits zur Han­se­zeit ei­nes der wich­tig­sten Han­dels­gü­ter und als la­ger­fä­hi­ges Le­bens­mit­tel die Grund­la­ge der Er­näh­rung in Frie­dens-, Kriegs- und Kri­sen­zei­ten. Die Kel­ler vie­ler Die­len­häu­ser, so auch der Spie­gel­berg 48a, hat­ten zu­dem ei­nen Was­ser­an­schluss, der auch das brau­en von Bier er­mög­lich­te, das als wei­te­res Han­dels­gut zur wirt­schaft­li­chen Ent­wick­lung der Stadt bei­trug.
Im Rah­men der bau­vor­be­rei­ten­den, bau­hi­sto­ri­schen und res­tau­ra­to­ri­schen Un­ter­su­chun­gen stell­te sich he­r­aus, dass die Nut­zungs­ge­schich­te in die­sem Ge­bäude nicht kon­ti­nu­ier­lich ver­lief, son­dern star­ke Brü­che auf­weist.
Die vor der Sanierung vor­ge­fun­de­ne Spei­cher­si­tu­a­tion wies we­sent­li­che Neu­ein­bau­ten von Holz­kon­struk­ti­o­nen und Spei­cher­bö­den aus der Mit­te des 19. Jahr­hun­dert (um 1858) auf.
Das als eigenständiger Raum in­ner­halb der Die­le be­ste­hen­de Kon­tor mit mehr­far­big or­na­men­tal be­mal­ten De­cken­bal­ken (da­tiert 1594) wur­de im Zu­ge die­ses Um­baus zu­gun­sten ei­ner nun­mehr aus­schließ­li­chen Spei­cher­nut­zung auf­ge­ge­ben.
Ein zu­sätz­li­cher in der ehe­mals ca. 5 m ho­hen Die­le ein­ge­füg­ter Spei­cher­bo­den ver­rin­ger­te die Hö­he des Erd­ge­schos­ses er­heb­lich.
Bau­ge­schicht­lich blei­ben trotz ein­ge­hen­der res­tau­ra­to­ri­scher Un­ter­su­chung durch den Bau­her­ren und be­glei­ten­der, um­fang­rei­cher Den­dro­chro­no­lo­gie ei­ni­ge Fra­gen of­fen.
Die ältesten bestimm­ten Höl­zer (oh­ne Zweit­ver­wen­dung) da­tie­ren in die 2. Hälf­te des 16. Jh. – die über­lie­fer­te Gie­bel­in­schrift „1664“ be­legt da­mit wahr­schein­lich nur ei­nen durch­grei­fen­den Um­bau der be­reits be­ste­hen­den Ku­ba­tur.
Noch älter sind die noch na­he­zu voll­stän­dig er­hal­te­nen mit­tel­al­ter­li­chen Brand­wän­de, die sei­ner­zeit ge­mäß lü­bi­schen Bau­recht als Längs­au­ßen­wand ge­mein­sam mit dem Nach­barn ge­nutzt wur­den.
Umfangreiche Ver­ru­ßun­gen an den In­nen­wän­den deu­ten auf viel­fäl­ti­ge wirt­schaft­li­che Nut­zun­gen, nicht je­doch auf ei­nen Brand hin. So­wohl für das ehe­ma­li­ge Kon­tor als auch für das ehe­ma­li­ge Spei­cher­ge­schoss lässt sich ei­ne be­mer­kens­wer­te Raum­fas­sung mit be­mal­ten De­cken­bal­ken und Wand­ma­le­rei­en mit ei­ner wohl in das 17. Jahr­hun­dert zu da­tie­ren­den Farb­fas­sung be­le­gen. Er­staun­lich sind hier die auf­ge­fun­de­nen dick­schich­ti­gen Putz­schläm­me, wel­che in den Zu­schlä­gen auch far­bi­gen Glas­bruch auf­wei­sen. Die­ses lässt sich über ei­ne Flä­che von meh­re­ren Qua­drat­me­tern be­le­gen.
Auch die aufwendig ge­glie­der­te Stra­ßen­fas­sa­de mit ei­ner Zier­bän­de­rung aus gel­ben Zie­geln in ro­tem Um­feld, wel­che sich je­doch ab dem er­sten Dach­ge­schoss ver­liert, gibt bau­his­to­ri­sche Rät­sel auf. So stand die Zie­gel­fas­sa­de bis in das er­ste Vier­tel des 20. Jahr­hun­derts oh­ne Ver­fu­gung. 1858 wur­de die­ses le­dig­lich durch ei­nen rot­fär­ben­den An­strich not­dürf­tig ega­li­siert – bis zu ei­ner An­fang des 20. Jahr­hun­derts aus­ge­führ­ten, nun wie­der­um dun­kel­grau ein­ge­färb­ten Re­pa­ra­tur­ver­fu­gung. Im Zu­ge der jet­zi­gen Res­tau­rie­rung muss­te die­se Fu­gen­re­pa­ra­tur auf­grund des zum Zeit­punkt der Sa­nie­rung de­so­la­ten Zu­stan­des (nach fast 100 Jah­ren Stand­zeit) er­setzt wer­den. Die Er­satz­ver­fu­gung wur­de mit ei­nem an­ge­pass­ten Kalk­mör­tel aus­ge­führt – ne­ben ei­nem um­fang­rei­chen Aus­tausch von de­so­la­tem Back­stein­ma­te­rial und Res­tau­rier­mör­tel­er­gän­zun­gen. Die nun ab­schlie­ßend aus­ge­führ­te, halb­dec­ken­de Rot­fär­bung der Fas­sa­de be­zieht sich auf das Er­schei­nungs­bild um 1858 – für das die­se Farb­ge­bung be­legt wer­den konn­te.
Auch die Farbgebung der Lu­ken und Por­tal­bos­sie­rung be­ruht auf his­to­ri­schen Farb­be­fun­den. Die den Gie­bel krö­nen­de Wet­ter­fah­ne wur­de an­hand des noch im Ob­jekt auf­ge­fun­de­nen Ori­gi­nals (durch Kor­ro­si­on und Be­schuss stark be­schä­digt) re­kon­stru­iert.
Das Gebäude erhält im Zu­ge der Sa­nie­rung ei­ne kom­plett neue Nut­zung: Hof­sei­tig wird im Erd­ge­schoss ein Res­tau­rie­rungs­ate­lier ein­ge­rich­tet. In der Ge­bäu­de­mit­te wird die ur­sprüng­li­che Die­len­si­tu­a­tion mit dem fünf Me­ter ho­hen Raum wie­der­her­ge­stellt. Die durch­ge­hen­de Raum- und Blick­ach­se vom stra­ßen­sei­ti­gen Ein­gang durch die Die­le bis in den Hof bleibt be­ste­hen. Das re­la­tiv nie­dri­ge Spei­cher­ge­schoss bleibt oh­ne Nut­zung bzw. kann zeit­wei­se für Aus­stel­lungs­zwe­cke ge­nutzt wer­den.
Neben einer Dachgeschoss­woh­nung des Ei­gen­tü­mers sind stra­ßen­sei­tig im Erd- und Zwi­schen­ge­schoss zwei klei­ne­re Be­triebs­woh­nun­gen vor­ge­se­hen.
Für die durch den Bau­her­ren Mi­cha­el Lan­ge ge­führ­te Re­stau­rie­rungs­fir­ma mit dem Haupt­sitz „Schloss Kau­fun­gen“ in Sach­sen wird das Die­len­haus am Spie­gel­berg 48a in Wis­mar die neue Re­prä­sen­tanz für die be­reits zahl­rei­chen denk­mal­be­zo­ge­nen Tä­tig­keits­fel­der im nord­deut­schen Raum.
Städ­te­bau­lich ist das Ge­bäude „Spie­gel­berg 48a“ von ho­her Be­deu­tung, da es sich um ei­nes der we­ni­gen ver­blie­be­nen Die­len­häu­ser der Stra­ße han­delt, die in der Nä­he zum Was­ser­tor und zum Al­ten Ha­fen ste­hen und so­mit sehr au­then­tisch für das über­lie­fer­te his­to­ri­sche Stadt­bild sind.
Durch den engagierten Bau­her­ren, der als Di­plom­res­tau­ra­tor sei­ne ei­ge­ne Fach­kom­pe­tenz mit ein­brach­te, konn­te mit Un­ter­stüt­zung von Städ­te­bau­för­de­rungs­mit­teln ein wei­te­res Schmuck­stück in der Wis­ma­rer Alt­stadt denk­mal­ge­recht sa­niert und mit ei­ner neu­en Nut­zung in die Zu­kunft ge­führt wer­den.
Am diesjährigen Tag des of­fe­nen Denk­mals am 10. Sep­tem­ber 2017 be­steht die Mög­lich­keit, ei­nen Ein­blick in die noch nicht ab­ge­schlos­se­ne Sa­nie­rung des Denk­mals durch den Bau­herrn ver­mit­telt zu be­kom­men.
Eckhard Klopp,
Bauamt der Han­se­stadt Wis­mar